نخستین ارکستر سمفونیک ایران در چه سالی برگزار شد؟
موسیقی سریال امام‌علی ( ع ) که از نخستین ارکستر سمفونیک ایران گرفته شده بود , یکی‌از ماندگارترین اثر ها موسیقایی معاصر به حساب می‌آید ; البته کمتر کسی می داند که استاد فرهاد فخرالدینی , این موسیقی جاندار و دلنشین را از دل اثر ها پیشینیان خارج کشیده و آن را به زبان نت‌نویسی امروزی درآورده و با اجرای نوازندگان معاصر , به گوش ما رسانده‌است . اصل این موسیقی , ساخته عبدالقادر مراغه‌ای است ; موسیقی‌دان نام دار ایرانی قرن هشتم و نُهُم هجری که در آذربایجان چشم به جهان گشود و در سال 838هـ . ق , در هرات بدرود حیات گفت .
اگر چه همت استاد فخرالدینی برای احیای اسم و آثار این موسیقی‌دان نامی کشور‌ایران , درخور ستایش و تقدیر است ; ولی نظیر بسیاری از مواریث فرهنگی ما , شخصیت عبدالقادر و البته , قطعات به یاد ماندنی وی هم , دستخوش تاراج بیگانگان شده است . رواج قطعات وی در آناتولی , دولتمردان ترکیه را برآن داشت که به تامل مصادره وی , مانند مصادره مولانا و فارابی بیفتند ; اما هر مورخ و تاریخ‌دوستی میداند که اصل و ریشه عبدالقادر مراغه‌ای کجاست و میراث هنری او , در واقع تکامل گنجینه ارزشمندی است که از باربد و نکیسا تا ابن‌سینا , فارابی و صفی‌الدین اُرموی در تدوین آن نقش داشته‌اند . در این نوشتار مختصر , قصد داریم به زندگی عبدالقادر مراغه‌ای و تاثیر او در تاریخ هنر کشور ایران بپردازیم و از نقش او در شکل گرفتن نخستین ارکستر سمفونیک کشور ایران صحبت کنیم .
ستاره موسیقی عهد تیموری
فرزندان تیمور لنگ , مثل خود وی نبودند ; یعنی اثر ها توحشی که می‌توان در مشی و روش تیمور یافت , در خوی پسران و جانشینان او کمتر به چشم می آید . شاهرخ , پسر و جانشین تیمور لنگ , شهر هرات را به پایتختی برگزیده بود و به هنرمندنوازی و بزرگداشت دانشمندان اشتغال داشت و هم وی بود که مقدمات رجوع و برگشت دوران طلایی هنر ایرانی اسلامی را آماده کرد . مدرسه هرات که یکی از مهمترین مکاتب هنری تاریخ جمهوری اسلامی ایران است , با همت وی نُضج گرفت و پدیده‌های کم‌نظیری مانند کمال‌الدین بهزاد , نقاش و نگارگر نامدار جهان , پرورده همین مکتب میباشند .
عبدالقادر مراغه‌ای هم , به امید قدر دیدن و بر صدر نشستن , راهی دربار شاهرخ شد و به این ترتیب , دوران طلایی هنر خویش را آغاز کرد . چنان‌که از نام او بر می آید , عبدالقادر در مراغه چشم به جهان گشود ; مورخان سال تقریبی ولادت او را 757 هـ . ق می‌دانند . او هوش موسیقایی عجیبی داشت و ساز تخصصی‌اش , عود بود ; بااین‌حال , در طول زندگی خود , ابداعات فراوانی در موسیقی کرد . او از معدود هنرمندانی است که در رابطه این هنر تأثیرگذار , به ثبت تجربیات خویش پرداخت .
شکوفایی استعداد یک هنرمند اهل ایران
عبدالقادر مراغه‌ای پیش از دربار شاهرخ , مدتی را خدمتگزار امیران بغداد و بصره بود ; ولی هیچ‌کدام نظیر شاهرخ قدرش را ندانستند و از او حمایت نکردند . عبدالقادر در دربار شاهرخ مقامی بلند یافت . احمدبن‌جعفر خوافی در «مجمل فصیحی» که در زمان تیموری به رشته تحریر درآمده‌است , می‌نویسد : «چنان‌که صاحب غنا و الحان بود و در انواع فضل و کمال ذوفنون بود , فضل بسیار داشت و قاری بی‌نظیر بود و شعر خوب گفتی و خط نیکو نوشتی و در دانش موسیقی سرآمد ادوار بود . »
ظاهراً ورود عبدالقادر به دربار شاهرخ , حدود سال 820 هـ . ق ( 796 شمسی ) , حدود 600 سال قبل , پیش آمده است . او مسئولیت برگزاری جشنواره‌های موسیقی را در دربار شاهرخ برعهده داشت ; حتی در روزهای عزا نیز , با شعر و آوا , محفل می‌آراست و آزردگی را از روح شنوندگان می‌زدود . در دوره‌ای که به سبب فعالیت «حروفیه» و تلاش آن ها برای ترور شاهرخ , همه هنرمندان در مظان اتهام بودند , عبدالقادر به سلامت راه طی کرد .
وی به پرورش شاگردان و جذب استعدادهای هنری درگیر شد . توانمندی او در نواختن گونه های سازهای ضربی و زهی , منجر شد تا بتواند با تلفیق سازهای متفاوت , قطعه‌هایی را برای اجرای گروهی تدارک ببیند ; این اولیه ارکستر سمفونیک کشور ایران بود . به امر مراغه‌ای , نوازندگان سازهای زهی , کوبه‌ای و بادی , هم زمان , به اجرای یک قطعه می‌پرداختند ; سهم هر نوازنده در اجرا چنان بود که در صورتیکه به تنهایی می‌نواخت , معنای موسیقایی نداشت . افزون برای این‌ها , عبدالقادر از خوانندگان خوش‌صدا هم در ارکستر خویش سود می‌برد و از آن جا که شاعر هم بود , گاه قطعات خویش را با شعری دل‌انگیز تلفیق می‌کرد و منجر بُهت شنوندگان می شد . وی سه کتاب در عرصه موسیقی به رشته تحریر درآورد ; «جامع الالحان» , «مقاصد الالحان» و «کنزالالحان» که ظاهراً مکتوب پایانی , مفقود شده‌است .
